Thành Cát tư Hãn (Tên khai sinh: Thiết Mộc Chân) Chữ viết Mông Cổ ở bên phải.
Bạn đang xem: Lịch sử thành cát tư hãn
Thành Cát bốn Hãn (tên giờ đồng hồ Mông Cổ: Чингис хаан, Çingis hán; tiếng Mông Cổ:
Ông là 1 trong nhà quân sự lỗi lạc và đặc trưng của lịch sử thế giới, ông được tín đồ Mông Cổ dành riêng cho sự tôn kính cao nhất, như là 1 trong vị chỉ huy đã sa thải hàng cầm kỷ của những cuộc giao tranh, đưa về sự thống nhất cho những bộ lạc Mông Cổ. Cháu nội của ông với là tín đồ kế tục sau này, Khả hãn Hốt vớ Liệt đã thiết lập cấu hình ra triều đại bên Nguyên của Trung Quốc. Mon 10 năm Chí Nguyên thiết bị 3 (1266), Hốt vớ Liệt đã truy tôn Thành Cát tư Hãn miếu hiệu là Thái Tổ, yêu cầu ông có cách gọi khác là Nguyên Thái Tổ. Thụy hiệu khi đó truy tôn là Thánh Vũ Hoàng đế. Tới năm Chí Đại thứ hai (1309), Nguyên Vũ Tông Hải sơn gia thụy thành Pháp Thiên Khải Vận. Từ kia thụy hiệu của ông đổi thay Pháp Thiên Khải Vận Thánh Vũ Hoàng đế.
Các cuộc chinh phát của Thành Cát tứ Hãn trên khắp khu vực Á-Âu để bành trướng lãnh thổ đã mang về sự thống độc nhất và cách tân và phát triển giao lưu lại buôn bán, bên cạnh đó ông cũng thi hành chính sách tự vày tôn giáo, chất nhận được tín đồ phần đông tôn giáo được thoải mái hành đạo. Tuy nhiên, Thành Cát tứ Hãn cũng khét tiếng bởi sự tàn tệ với những người dân phản kháng. Thành Cát bốn Hãn bị nhiều dân tộc xem là hiện thân của sự tàn bạo, độc nhất vô nhị là từ Trung Á, Đông Âu cùng Trung Đông (là hầu hết nơi đã từng bị quân nhóm Mông Cổ thảm sát hàng loạt). Theo một trong những ước tính, lực lượng của Thành Cát bốn Hãn vẫn giết rộng 40 triệu con người tại những lãnh thổ mà họ xâm chiếm2
Có không ít nhân vật lừng danh được chỉ ra rằng hậu duệ của Thành Cát bốn Hãn, là những kẻ đi xâm lăng nhiều đất đai về phần mình mình như Timur Lenk, kẻ đoạt được dân Thổ Nhĩ Kỳ, Babur, bạn sáng lập ra đế quốc Mogul trong lịch sử dân tộc Ấn Độ. Hầu như hậu duệ không giống của Thành Cát bốn Hãn còn liên tiếp cai trị Mông Cổ đến thay kỷ 17 cho tới khi nó bị Đế quốc Thanh của người Mãn Châu thống trị lại.
Xem thêm: Su Kien Têt Duong Lich Hcm, Cao Điểm Tết Dương Lịch, Tp
Thời kỳ đầu
Nguyên tên ông là Temüjin ( Тэмүүжин, phiên âm Hán: 鐵木真, Thiết Mộc Chân), sinh vào năm 1162 (dù có nguồn nhận định rằng ông sinh năm 1155),3 người của gia tộc Bột Nhi Chỉ Cân4 (Боржигин/Борджигин, phiên âm Hán: 孛儿只斤, Bột Nhi Chỉ Cân). Ông là đàn ông cả của Dã Tốc Cai (Yesükhei), một thủ lĩnh của cục tộc Khất Nhan (Kiyad, 乞颜).5 Dã Tốc Cai là fan thuộc chiếc họ Bột Nhi Chỉ Cân. Người mẹ ông là bà Ha Nguyệt Luân (Ha Ngạch Lôn, Ha Ngạch Luân tuyệt Hoelun/Өэлүн) từ bộ lạc Oát Lặc Hốt Nột (Olkhunut/Олхуноуд, Олхонууд, Олгонууд). Ông là nam nhi cả của bà này. Theo Nguyên sử6 và Mông Cổ túng sử, ông được lấy tên theo thương hiệu của một thủ lĩnh rất dũng mãnh của một cỗ tộc fan Tatar đang bị phụ thân ông vượt mặt (Thiết Mộc Chân Ngột Cách).
Thiết Mộc Chân có 3 em trai là Cáp Tát Nhi (Khasar hay Qasar), hợp Xích Ôn (Khajiun), Thiết Mộc giải pháp (Temüge) và một em gái là Thiết Mộc Lôn (Temülen tuyệt Temülin), cùng hai anh/em cùng cha khác người mẹ khác là Biệt tương khắc Thiếp Nhi (Bekhter) cùng Biệt Lặc Cổ Đài (Belgutei) do Tốc Xích cát Lặc sinh ra.
Thời ấu thơ của Thiết Mộc Chân cực kì khó khăn. Khi ông lên 9 tuổi, cha ông đã đưa ông đến gia đình vợ (Bột Nhi Thiếp (Börte) tương lai và ông đề xuất sống sống đó cho đến khi đầy đủ tuổi lấy vk là 12 tuổi. Một thời hạn ngắn sau đó phụ thân ông bị đầu độc bởi bộ lạc Tháp Tháp Nhi (Tartar) láng giềng trê tuyến phố trở về nhà với Thiết Mộc Chân đang trở thành thủ lĩnh của bộ lạc của mình. Cỗ lạc của ông không đồng ý ông do sự bất đồng về quyền lực và quyền lợi kinh tế. Một trong những năm sau đó, ông và gia đình sống một cuộc đời du cư nghèo khó, sống được là nhờ những loài động vật gặm nhấm. Trong một lần đi săn bắn như vậy ông sẽ giết chết bạn anh/em cùng thân phụ khác mẹ là Bekhter7 trong một cuộc tranh giành chiến lợi phẩm. Một lượt khác vào khoảng thời gian 1182, ông đã bị những tín đồ cùng cỗ lạc cũ bắt trong một cuộc tập kích cùng bị nhốt với gông bên trên cổ. Tiếp nối ông trốn thoát với sự trợ giúp của các người coi ngục tất cả cảm tình. Bà bầu ông vẫn dạy ông nhiều bài học kinh nghiệm từ sinh sống sót trong những điều kiện thời tiết hà khắc của Mông Cổ tới sự cần thiết của liên hiệp với những người khác, những bài học này đã tạo ra nên sự gọi biết của ông trong những năm sau này về sự cần thiết của thống nhất.
Năm 16 tuổi, Thiết Mộc Chân đem Bột Nhi Thiếp (Börte) của cục tộc Hoằng cát Lạt (Onggirat, Qonggirat, Chunggirat, Khunggirat), sau đây là quang đãng Hiến hoàng hậu, nhưng sau đây ông còn các cuộc hôn nhân khác.8 Bà cảm nhận áo lông chồn đen như thể của hồi môn. Kế tiếp vợ ông bị bắt cóc vào một cuộc tập kích của cục tộc Miệt Nhi Khất (Merkits) và ông đã nhờ bạn (sau này là người thù) là Trát Mộc hợp (Jamuka) cùng người phụ vương đỡ đầu của ông là thoát Lý (Toghril tuyệt Toghrul) của bộ tộc tự khắc Liệt (Kerait) nhằm giải bay cho vk mình. Vấn đề sinh đứa con đầu lòng là Truật Xích (Jochi, 1185-1226) vượt sớm đã dẫn mang đến sự nghi ngờ của ông và Truật Xích tương tự như hậu duệ của ông ta không bao giờ được xem như là những fan kế vị. ở kề bên Truật Xích, Bột Nhi Thiếp còn sinh ra bố người đàn ông khác là tiếp giáp Hợp Đài (Chagatai, 1187-1241), Oa Khoát Đài (Ögedei, 1189-1241), Đà Lôi (Tolui, 1190-1232). Ông còn có nhiều con trai với những bà vợ khác tuy nhiên họ không được liệt kê vào hàng kế vị, còn các con gái thì ngay sát như không có ghi chép rõ ràng nào.
