Lê Quỳnh Ba biên tập
Theo “The Incredible Human Journey”
“The Incredible Human Journey” (Cuộc hành trình vĩ đại của loài người) là bộ phim tài liệu khoa học 5 tập, dài 300 phút, được giới thiệu bởi Tiến sĩ Alice Roberts. Phim lần trước tiên được chiếu trên đài q6.edu.vn, vương quốc Anh hồi tháng 5 cùng 6, năm 2009. Cô là giáo sư về Kết nối cộng đồng trong công nghệ ở Đại học tập Birmingham, Anh quốc.
I: bong khỏi châu Phi (Out of Africa)
Homo sapiens lộ diện ở Đông Phi:Ngày nay, các nhà khoa học đa phần thống duy nhất loài tín đồ đã tiến hóa tự vượn tín đồ qua 3 mô hình cơ bản. Ba loại hình đó là:
Homo habillis (Người Khéo léo),
Homo erectus (Người Đứng thẳng),
Homo sapiens (Người Tinh khôn, tín đồ Hiện đại).
Bạn đang xem: Lịch sử tiến hóa loài người
Vượn tín đồ Phương phái mạnh (Australopithecus) là dạng vượn người đầu tiên, sống bí quyết nay ít nhất 3 – 4 triệu năm. Đại diện là hóa thạch của Lucy (Australopithecus afarensis), phát hiện tại năm 1974, niên đại khoảng 3,85 – 2,95 triệu năm. Họ giống khỉ hơn giống chúng ta.
Cách đây 3,0 đến 1,5 triệu năm, lúc vượn bạn biết chế tạo công cố gắng được điện thoại tư vấn là bé người. Nhóm con tín đồ đầu tiên chọn cái tên Homo habillis (Người Khéo léo), chưa phải vì chúng ta thực sự khôn khéo mà vì biết chế tạo công cầm cố hơn dạng vượn tín đồ mà thôi. Người khéo léo biết sản xuất công cụ dùng để làm đập hạt, cắt thịt,…
Cách trên đây 1,8 triệu năm, con bạn tiến hóa rộng biết cần sử dụng lửa, biết sản xuất dụng vậy cắt phức hợp hơn được gọi là Homo erectus (Người Đứng thẳng). Loài này sẽ bắt mối cung cấp từ châu Phi (có thể cả Đông phái mạnh Á) và tỏa khắp xa tới Anh, Gruzia, Ấn Độ, Sri Lanka, Trung Quốc và Java. Một số thay mặt như: Homo heidelbergensis, fan vượn Java, người vượn Bắc kinh,… loại này bây giờ đã tuyệt chủng.
Cách đây khoảng tầm 200.000 năm sống Đông Phi bắt đầu xuất hiện tại Homo sapiens (Người Tinh khôn). Người khôn khéo trông tương tự loài fan như ngày nay, đang biết mang quần áo.
Người ranh mãnh đã ra khỏi châu Phi như thế nào.Roberts mang lại Namibia nơi có người lớp bụi rậm Kalahari, bộ tộc săn bắn hái lượm sau cùng trên lục địa, để minh chứng người láu lỉnh đã tiến hóa yêu thích nghi cùng với lối sống săn bắt hái lượm. Cô theo bọn họ đi săn, diễn giải rằng khi họ chạy rượt đuổi các con thú, cơ thể có nhiều cơ chế tạo cho sức khỏe họ dẻo dai hơn những con thú. Như việc tiết ra các giọt mồ hôi làm hạ nhiệt độ cơ thể nên thọ mệt, vào khi các con thú bị săn (như nai, hươu,…) không tồn tại cơ chế tiết mồ hôi nên mau bị mệt. Họ có thể rượt đuổi cho đến khi bọn chúng chạy ko nỗi nữa. Xuất xắc lòng cẳng bàn chân có vòm cong khiến cho bàn chân linh hoạt hơn. Việc liên tục chạy khiến phát triển cơ mông săn chắc. Họ có ngôn từ nghe như tiếng lách cách, nhiều phụ âm. Họ biết lên chiến lược cho buổi đi săn,… hồ hết sự tiến hóa, say đắm nghi này đã thực sự có lợi giúp người hiện đại thích nghi cùng với lối sống săn bắt hái lượm. Không giống với cuộc sống thường ngày leo trèo, đung gửi trên cây lúc rừng nhiệt đới còn rậm rạp. Sự tiến hóa đó, giúp họ trường thọ được cùng phân tán mọi lục địa.
Cô mang lại thăm di chỉ Omo ở Ethiopia, kia là nơi phát hiện vật mẫu con người hiện đại về phương diện giải phẫu sớm nhất. Ở sát làng Kibish của cục tộc Nyangatom, những nhà cổ sinh thứ học vẫn tìm thấy sọ của H. Sapiens, niên đại 195.000 tuổi, sống sống hoang mạc bắc Phi khác với Homo heidelbergensis (thuộc Homo erectus) niên đại khoảng tầm 500.000 năm. Homo heidelbergensis hoàn toàn có thể là tổ tiên phổ biến của H. Sapiens và H. Neanderthalensis.
Tại Nam Phi, cô thăm những hang hễ ở Pinnacle Point nơi bạn tối cổ vẫn sống. Trong lớp khu đất 130.000 – 167.000 năm nghỉ ngơi Cape Town, phái mạnh Phi, phát hiện các loại giáo gồm ngạnh, nhằm tính gần kề thương bạo phổi hơn. Vậy là 160.000 trước đây, H. Sapiens đang sống rất nhiều nơi sống châu Phi.
Sau đó, cô lý giải rằng về dt học cho thấy rằng toàn bộ những bạn ngoài châu Phi (non-African) hoàn toàn có thể là hậu duệ xuất phát điểm từ một nhóm nhỏ dại duy tuyệt nhất từ châu Phi, những người đã rời châu lục hàng chục ngàn năm trước. Cô tìm hiểu các trả thuyết khác nhau về con đường họ vẫn đi. Vào tầm 125.000 năm trước, sa mạc trở nên xanh biếc hơn, có thể chấp nhận được người tân tiến băng qua núi Sinai vào bán hòn đảo Arab. Năm 1930, sinh sống hang Skul, Israen, phát hiện tại hầm chiêu tập niên đại 100.000 năm. Nhánh này ngoài ra đã bị tiêu diệt hoàn toàn, chắc rằng do đợt lạnh sinh hoạt Trung Đông.
Vào khoảng chừng 90.000 năm trước, bán hòn đảo Arab và châu Phi trở lại thành sa mạc. Mực nước biển lớn thấp hơn hiện nay 120 m. Eo biển lớn Đỏ hiện thời rộng 30 km, thời điểm đó chỉ với 11 km. Khoảng chừng vài trăm người đã quá qua eo biển, hoàn toàn có thể là 1 cỗ tộc đối kháng lẻ.
Vào khoảng tầm 70.000 – 12.000 năm trước, phân phát hiện những dụng chũm đá sống Oman hệt như ở thung lũng sông Somerset, những vùng này còn có nước, người văn minh đã đi dọc từ bờ hải dương bán hòn đảo Arab, vào vùng Lưỡng Hà rồi tỏa đi khắp cụ giới.
Các dân tộc trên thay giới, ngoài ra là hậu duệ của một nhóm người khoảng tầm 100 cá thể rời Đông Phi cách đây 70.000 năm qua vùng Sừng châu Phi.
II: bạn Tinh khôn đến châu Á
CHÚNG TA ĐÃ Ở ĐÂU? Có chiến thắng thời kỳ đi đời không?
Người Trung Quốc có thể bắt nguồn từ 1 nhánh không giống trong cây Phả hệ loại người? khác với các dân tộc khác? vì sao con người xả thân vào nơi lạnh ngắt cách đây khoảng tầm 40.000 năm?
Qua các nghiên trước, cho biết Homo sapiens đã đi dọc theo bờ biển lớn bán đảo Arab, qua cao nguyên trung bộ Iran vào Trung Á, men theo những dãy núi chọc trời bên phải, tiến vào Siberi khoảng chừng 40.000 năm trước. Khoảng 30.000 trước đây, họ đã tới bờ Bắc Băng Dương. Có 1 nhánh đi ven theo bờ biển khơi Nam Á, rồi đi dọc từ Đông nam Á để đi lên Trung Quốc.
Trong tập máy hai, Roberts đi đến Siberia và thăm một cộng đồng dân bản địa bị cô lập, người Evenki vẫn còn sinh sống phụ thuộc săn bắn tuần lộc. So sánh cách sống của mình nơi lạnh mát khắc nghiệt, khác hoàn toàn với châu Phi ấm áp, cô từ bỏ hỏi làm chũm nào người châu Phi cổ đại hoàn toàn có thể thích nghi được với khí hậu Bắc Á vô cùng băng giá và nguyên nhân người châu Á trông khôn cùng khác với những người châu Phi. Người Evenki ở Siberi lạnh mát đã sản xuất ra gần như đôi giày rất nóng từ da tuần lộc. Tìm thấy phần đông cây kim may bằng xương niên đại khoảng tầm 40.000 trước đây. Mong tồn tại nơi lạnh mát phải bao gồm quần áo, giày để duy trì ấm. Họ là những người dân thợ may đầu tiên trên cầm cố giới.
Người châu Phi cổ đại đi theo những con thú để săn bắt. Tra cứu thấy xương tuần lộc (đã bị nạp năng lượng thịt) từ thời cổ đại. Đỉnh điểm của thời kỳ băng hà khoảng tầm 25.000 năm trước, âm 80 0C, nhiệt độ khô hanh. Họ lui về trú sinh sống Malta, phái nam Siberia. Ở bảo tàng Hermitage, Petecbua, trưng bày bộ khung dẹt, con fan rất nhỏ, vì chưng thiếu thức ăn. Có cặp Thiên nga bằng ngà voi quý hiếm mamut, nguyên nhân họ lại tạo ra Thiên nga. Lúc Thiên nga cất cánh về là báo hiệu ngày xuân bắt đầu. Ngày xuân đến mới bước đầu săn bắn. Cho biết họ sinh sống trong mùa Đông giá chỉ lạnh, thiếu thốn ăn, họ rất mong chờ mùa xuân. Điều kiện khắc nghiệt làm xương nhỏ dại lại.
Thời kỳ đầu của chầu ông vải cuối, bộ mặt của fan Đông Á đã thế đổi. đôi mắt hình trái hạnh, mặt phẳng hơn, mũi nhỏ dại hơn. Do lạnh, mắt nhỏ dại để sút mất nhiệt từ mắt.
Hình: Người láu lỉnh 30.000 năm tuổi làm việc Hang Thượng, Trung Quốc
Sau đó, Roberts dẫn dắt khám phá có một luận thuyết không giống với luận thuyết “rời khỏi châu Phi”. Đó là trả thuyết “Nguồn gốc đa vùng của bạn hiện đại” giành được sự cung ứng từ một vài nhóm nhà công nghệ ở Trung Quốc. Theo lý thuyết này, người trung hoa có bắt đầu từ người Homo erectus bản địa chứ không phải từ Homo sapiens châu Phi như sự tiến hóa của các dân tộc khác.
Roberts đã đi vào thăm hang động Zhoukoudian (Chu Khẩu Điếm), địa điểm đã phát hiện Người vượn Bắc Kinh, ở trong loài Homo erectus được mang đến là tiên sư cha của người Trung Quốc. Theo GS.Wu Xin Zhi (Ngô Tân Chỉ) di cốt người ở Hang nhân tình Câu, được call là tín đồ vượn Bắc ghê thuộc H. Erectus tuổi tự 500.000 – 200.000 năm, họ không tồn tại hậu duệ, vẫn tuyệt chủng. Fan hang Thượng niên đại 30.000 năm ở trong H. Sapiens tự châu Phi sang. H. Erectus trung hoa mặt phẳng, mũi tẹt, cạnh dưới hốc mắt cũng phẳng. Tín đồ Trung Quốc tin tưởng mạnh mẽ rằng họ có xuất phát khác với các dân tộc khác. Roberts thấy rằng hầu như đặc tính hình thể của người Trung Quốc hiện đại cùng trong hộp sọ hóa thạch, như xương gò má rộng, làm nên hộp sọ và phần đa răng cửa ngõ hình xẻng là các điểm lưu ý không tất cả trong phần đông tất cả mọi tín đồ khác. Chắc rằng đó là do điều kiện địa lý.
Cô cũng thấy rằng các công cụ bằng đá được search thấy ở china có vẻ nguyên thủy hơn so với những nơi khác, và suy luận rằng chúng đã được cung ứng chỉ từ Homo erectus bản địa. Mặc dù nhiên, cô lưu ý rằng các bằng chứng từ sọ chỉ để tham khảo. Cô vấn đáp một nhà khảo cổ học Mỹ, người trình diễn giả thuyết rằng người china cổ đại thực hiện tre thế cho đá, để giải thích sự vắng khía cạnh của công cụ bằng đá điêu khắc tinh vi, khoác dù chưa tồn tại bằng bệnh khảo cổ học cung ứng cho đưa thuyết này.
Cuối cùng, Roberts chất vấn nhà dt học Trung Quốc Jin Li (Kim Lực, 金力), Đại học Fudan, Thượng Hải. Người quản lý ở trung hoa trong Dự án bản đồ gen người, đã nghiên cứu và phân tích lấy mẫu ADN hơn 12.000 thành viên sống rải rác khắp trung quốc từ 160 đội dân tộc. So sánh với một mẫu mã gen phái nam giới, chỉ xuất hiện thêm cách phía trên 80.000 năm ngơi nghỉ châu Phi. Nghiên cứu lúc đầu đưa ra đưa thuyết rằng fan Trung Quốc hiện đại tiến hóa từ người Homo erectus bản địa sinh hoạt Trung Quốc, nhưng thực tế lại kết luận rằng người Trung Quốc đã không tiến hóa từ người vượn Bắc Kinh (Homo pekinensis), mà cũng di chuyển từ châu Phi mang lại như phần còn sót lại của người dân thế giới.
Ở Hang Tông Phiên, Quế Lâm, gồm di chỉ về thứ gốm dùng để làm nấu ăn, về bài toán trồng lúa từ thời điểm cách đây 9.000 năm. Cho biết có sự định cư, tất cả nền văn minh.
II : tín đồ Tinh khôn đến châu Âu
Lộ trình vào châu Âu:Ở vùng Đông Transylvania, tất cả hang Pestera cu Oase, mất 1,5 ngày tài xế từ hà nội thủ đô Bucaret, Rumani. Vào khoảng thời gian 2002, fan ta phát hiện nay hang, đó là loại hang có nước, call là hang Xương do tìm thấy sọ Homo sapiens niên đại 40.000 năm tuổi, khắc tên là sọ Oase. Đặc điểm, răng cứng hơn, mặt lồi lõm hơn fan ngày nay. Công ty hình sự học Richard Neave phục sinh hộp sọ (Hình ). Cho biết thêm H. Sapiens đã đi vào châu Âu khoảng 45.000 năm trước. Ở bờ biển khơi Ucagizli bao gồm vỏ sò 42.000 năm tuổi. Tuyến phố họ có thể đã đi tự châu Phi là qua Trung Đông mang lại Nam Thổ Nhĩ Kỳ. Roberts đã liên tục đi theo tuyến đường đó.
Hình: Roberts và sọ Oase phục dựng.
Cô đi qua eo đại dương Bosphorus (eo hải dương giữa châu Á với châu Âu ở Thổ Nhĩ Kỳ) cùng ngược sông Danube, dọc từ lộ trình có thể của H. Sapiens vẫn tiến vào châu Âu khoảng 45.000 năm trước.
Xem thêm: Khu Vui Chơi Bạt Nhún Jump Arena Tăng Bạt Hổ Hà Nội, Khai Trương Jump Arena Hà Nội
Eo Bosphorus, cách đây 40.000 – 50.000 năm, mực nước biển khơi còn thấp, đi bộ qua được. Thực tế có trường tồn một phụ nữ đặc trưng cách trên đây 40.000, ta đặt tên cho bà là bà mẹ Europa, bởi bà ấy để lại gen di truyền. Thời nay 10 % người châu Âu rất có thể truy nguyên nguồn gene của mình. 10% người châu Âu này là hậu duệ của bà. Lúc người khôn khéo vào châu Âu, sông Danuyps là một trong những cửa ngõ bước vào thế giới mới.
Đối đầu với những người Neanderthal:Khi người láu lỉnh tiến vào châu Âu từ thời điểm cách đây 40.000 – 45.000 năm, vùng khu đất này đã tất cả chủ. Người Neanderthal đã trú ngụ ở đó, phân bổ từ Siberia mang đến Tây Ban Nha.
Hình: Roberts cùng mô hình Neanderthal.
Người Neanderthal chậm rãi và nhát thông minh, vạm vỡ, ưng ý nghi vấn đề chịu lạnh, não lớn, săn giỏi, lao lý cắt khôn xiết sắc.
Công nỗ lực của người tiến bộ gọn dịu hơn, an ninh hơn cho người sử dụng. Loại lao của người Tinh khôn chỉ cần đứng tự xa, hoàn toàn có thể phóng đến gần cạnh hại những con thú dữ, còn lao lý của bạn Neanderthal nên đến gần con thú bắt đầu sát yêu quý được. Fan ta còn phát hiện một mẫu sáo ngà voi ma mút, niên đại 40.000 – 50.000 năm của bạn Tinh khôn.
Người Neanderthal với người khôn khéo đã thuộc sống sinh hoạt thung lũng Lohne. Vậy vì sao người Neanderthal vẫn tuyệt chủng, còn người tinh ranh đã lâu dài và phát triển mạnh mẽ cho đến ngày nay.
Người khôi lỏi tính cộng đồng cao hơn, có trí tuệ sáng tạo nghệ thuật, công cụ hiệu quả hơn, phân bố triệu tập hơn. Nhờ đó đã thích nghi công dụng hơn fan Neanderthal. Từ từ Người Neanderthal bị thu nhỏ nhắn dân số, thu nhỏ nhắn vùng lãnh thổ. Họ bị dồn cho vùng Gibraltar, cuối cùng là hay chủng.
Cách trên đây 25.000 năm, bao gồm làn di cư thứ 2, từ phía Đông vào châu Âu, gọi là làn di trú của bà bầu Iris. Ở Doln, Vestonice, cộng hòa Séc, người ta phát hiện được ngà voi quý hiếm được khắc như là 1 phiên bản đồ; tượng Vệ nàng Doln, Vestonice, tượng gốm đầu tiên. Ngày nay, 2/3 % dân châu Âu trực thuộc hậu duệ của người mẹ Iris.
Người Neandertal đã biến mất khoảng 24.000 năm trước. Robert gửi ta mang đến thăm Gibraltar, nơi được biết đến là gồm di chỉ về đông đảo người Neanderthal cuối cùng. Dịp đó nước biển lớn thấp hơn 100m, so với bây giờ.
Những biến đổi để thích nghi với nhiệt độ châu Âu:Cách phía trên 24.000 năm, đỉnh cao của thời kỳ băng hà, vương quốc anh băng dày một nửa dặm, âm trăng tròn 0C. H. Sapiens sinh hoạt châu Âu yêu cầu trốn vào những cái hang. Bọn họ còn nhằm lại các bức tranh hang động ở Lascaux, niên đại khoảng tầm 16.000 tuổi. Khoảng tầm 100 nuốm hệ kiên trì sống trong hang cho đến khi trái đất ấm trở lại.
Cô bàn về các triết lý giải thích lý do tại sao tín đồ châu Âu có làn da trắng. Vị châu Âu không nhiều có tia nắng hơn châu Phi. Với thiếu tia nắng cũng làm cho thiếu vitamin D, người ta tra cứu thấy một số bộ xương bị còi xương.
Những ngôi đền thời thiết bị đá mới ngoạn mục tại Göbekli Tepe ở đông nam Thổ Nhĩ Kỳ, niên đại 10.000 năm. Đền Göbekli Tepe, một dạng an táng trên thai trời. Nơi đây tất cả khu định cư của thợ săn thú bè lũ đàn. Cho thấy thêm sự định cư và sự thành lập và hoạt động của ngành nông nghiệp, làm biến hóa hoạt đụng xã hội.
Cho nên, nhằm hiểu về tôn giáo, trước hết ta yêu cầu nhìn lại lịch sử hào hùng sâu xa để hiểu được tổ tiên con người đã tiến hoá thế nào để sinh sống thành từng nhóm.
Sau rốt, bọn họ là hậu duệ của một chuỗi dài các thế hệ linh trưởng tiền nhân cùng với "các mối quan hệ xã hội lỏng lẻo với không có cấu tạo nhóm ổn định", Jonathan Turner, tác giả của cuốn Sự lộ diện và cải cách và phát triển của Tôn giáo (The Emergence and Evolution of Religion), nói.
Điều này đưa Turner đến với thắc mắc trị giá chỉ triệu đô la: "Tại sao thuyết gạn lọc của Darwin về phẫu thuật thần gớm ở tông tín đồ lại khiến con tín đồ ưa tiếp xúc xã hội hơn, dẫn đến việc con người hoàn toàn có thể tạo ra hầu hết gắn bó làng hội nhằm hình thành yêu cầu những nhóm quần thể nguyên thuỷ đầu tiên?" ông hỏi tôi qua năng lượng điện thoại. "Đó chưa hẳn là điều từ nhiên so với các loại linh trưởng."
Gốc gác bình thường cuối cùng, nơi cha ông loài người dân có chung tiên tổ với linh trưởng, là từ thời điểm cách đó 19 triệu năm về trước.
Đười ươi orangutan bóc tách ra vào thời gian 13-16 triệu năm trước, còn khỉ hốt nhiên gorilla, khoảng 8-9 triệu năm trước.
Rồi tông người bóc ra thành nhì nhánh vào tầm khoảng 5-7 triệu năm trướcc, với một nhánh tiến hoá thành tinh tinh (chimpanzee) cùng vượn bonobos, còn một nhánh thay đổi chúng ta.
Con người hiện đại họ có chung 99% các bộ gen với tinh tinh, và điều này có nghĩa hai loài này là bọn họ hàng gần gụi nhất với nhau trong tổng thể họ linh trưởng.
Những nét tương đồng giữa con người và tinh tinh đã được biết đến, nhưng bao gồm một điểm biệt lập quan trọng giữa hai loài, sẽ là quy mô đội sinh sống cùng nhau.
Tinh tinh trung bình duy trì khoảng 45 cá thể mỗi nhóm, nhà tư tưởng học tiến hóa Robin Dunbar nói. "Đây có vẻ như là đồ sộ nhóm to nhất," ông nói. Mặc dù vậy ở con người thì số lượng này vừa phải là 150, được điện thoại tư vấn là Số của Dunbar.
Lý do, theo Dunbar, là bởi bé người có công dụng đạt được những mối liên hệ xã hội béo gấp cha lần so với tinh tinh nếu bỏ ra cùng nút độ cố gắng trong tiếp xúc xã hội. Tôn giáo khiến cho con tín đồ tăng khả năng giao tiếp xã hội.
Khi ông cha linh trưởng của chúng ta chuyển từ các việc sống trong rừng thanh lịch các môi trường thiên nhiên mở như thảo nguyên savannah sinh sống đông với nam Phi, áp lực của sự việc lựa chọn thoải mái và tự nhiên theo học thuyết Darwin đã khiến cho họ phải tăng tốc giao tiếp thôn hội để tăng cơ hội được bảo vệ khỏi mọi loài mãnh thú ăn thịt và để sở hữu được nguồn lương thực dự trữ tốt hơn.
Nếu như không thể gia hạn các tổ chức cơ cấu mới, như tạo thành những nhóm nhỏ gồm khoảng chừng năm, sáu gia đình nhỏ, Turner nói, thì những loài linh trưởng đã không có khả năng sinh tồn.
Turner nói điểm then chốt không phải là điều họ vẫn thường nghĩ tới, trí thông minh, cơ mà là cảm xúc. Đây là thứ gắn liền với một số những biến hóa quan trọng trong cấu tạo não của bọn chúng ta.
Cho mặc dù tân vỏ não (neocortex), tức là phần não chịu trách nhiệm về ngữ điệu và ý thức, vào vai trò nhà đạo trong nhiều giả thuyết về sự tiến hóa của tôn giáo, dẫu vậy Turner nói rằng các phần đặc biệt hơn là những phần ở bên dưới vỏ não, là các bộ phận khiến tông người có được năng lượng trải nghiệm một loạt các cảm giác phong phú hơn.
Những cảm xúc này giúp làm cho tăng nút độ thêm bó giữa những cá thể cùng với nhau, điều rất đặc trưng để tôn giáo phạt triển.
Nguồn hình ảnh, Getty Images
Chụp lại hình ảnh,
Những cảm xúc tôn giáo tinh vi thường là sự việc tổng hợp của không ít loại xúc cảm khác nhau. Chẳng hạn, nỗi kinh hãi là hiệu quả của sự trộn lẫn giữa nỗi lúng túng và niềm hạnh phúc
Tiến trình cải thiện phần dưới vỏ não, theo Turner, diễn ra từ khoảng tầm 4,5 triệu năm trước, lúc vượn bạn phương phái nam (còn điện thoại tư vấn là 'vượn tín đồ Australopithecine') thứ nhất xuất hiện.
Lúc ban đầu, Turner nói, là sự lựa chọn tăng kích cỡ não lên, lớn hơn chừng 100 phân khối so với não tinh tinh, đạt khoảng tầm 450 phân khối ở vượn bạn Australopithecine.
